Autor artykułu: dr T. Borkowski
Miłośnicy spanieli a także myśliwi, począwszy od lat osiemdziesiątych okazjonalnie dowiadywali się o polskim spanielu myśliwskim. Wielu z nich widziało psy tej rasy na polowaniach lub pokazach psów myśliwskich. Brak było materiałów źródłowych, spisanego wzorca rasy i innych danych kynologicznych. Pierwsze wzmianki w polskiej literaturze o polowaniu ze spanielami pochodzą z XIX wieku. Spaniele polowały z pieszym myśliwym, towarzyszyły w spacerach i tzw. polowaniu na upatrzonego, bobrowały za kaczkami i aportowały. Różne rasy spanieli były sprowadzane na tereny dawnej Polski, przy okazji importów gończych francuskich i angielskich do polowań par force,. Były to głównie spaniele użytkowe wielu ras – nieliczne epagneule i głównie spaniele brytyjskie (springer spaniele, cocker spaniele, sussex spaniele i field spaniele). Właściciele dużych posiadłości ziemskich – głównie na terenach wschodnich ówczesnej Polski – sprowadzali te psy z różnych krajów Europy. Nie prowadzono wtedy hodowli w czystości ras (gdyż psów w typie spaniela było stosunkowo mało) i nie wyglądały one tak jak współczesne psy odpowiadające tamtym rasom. Do hodowli dobierano wyłącznie najlepsze spaniele użytkowe. Tak selekcjonowane psy były w pracy dość wszechstronne – polowały u boku myśliwego, towarzyszyły mu w domu i spacerach, przeszukiwały szuwary za kaczkami, wypłaszały ptactwo i aportowały zdobycz.
Na Syberii spaniele posiadali członkowie rodu Koziełł-Poklewskich. Ci budowniczowie kolei żelaznej i zamiłowani myśliwi, sprowadzili na tamte tereny wiele psów myśliwskich. Na zdjęciu z 1900 roku widać Wincentego i Tadeusza Koziełł – Poklewskich z parą spanieli, hodowanych i użytkowanych przez rodzinę na Syberii. Są one bardzo podobne do współczesnych spanieli polskich. Sussex spaniele hodował Polak – Emeryk Nowicki w Nowo-Ukraince. Stąd rozchodziły się one do myśliwych w różnych kierunkach w tym również do Polski i Rosji. Hodowla Nowickiego znana była wśród myśliwych, którzy nabywali u niego psy użytkowe. W posiadłości Mankiewicze na Polesiu pod przydomkiem „Iwa”, spaniele hodowała księżna Izabella Radziwiłłowa. Do hodowli importowano springer spaniele użytkowe z Anglii. Hodowla przetrwała aż do 1939 roku, a po wybuchu wojny spaniele zarekwirowano i wywieziono w głąb Rosji. Wśród myśliwych krążą o nich do dziś opowieści, jako o psach użytkowych, wtopionych w lokalną populację.
Bezkresne stepy Ukrainy i poleskie błota a także gęsto porośnięte lasy oraz surowsze niż w zachodniej Europie warunki klimatu (wczesna zima i dość krótkie lato) ukształtowały psa odpornego na pogodę, bardzo wytrzymałego i doskonałego w pracy o kolorach szaty brązowych z łatami i przesianiem, z białymi znaczeniami. Takie były kryteria myśliwych ceniących psy zbliżone do kolorów lasu, aby były mało widoczne dla zwierzyny.
Na początku lat 80-tych dobre stany zwierzyny drobnej i trudności aprowizacyjne, spowodowały wzrost zainteresowania psami myśliwskimi małych ras. Spaniele okazały się strzałem w dziesiątkę.
Dr inż. Andrzej Krzywiński – naukowiec, przyrodnik, myśliwy i sędzia prób pracy psów myśliwskich, dawniej hodujący jamniki , łajki i jadgteriery z przydomkiem „z Szerokiego Boru” zainteresował się spanielami ok. 30 lat temu . Przy okazji prac naukowych odwiedzał wiele krajów, w tym byłe Kresy Wschodnie – wówczas w granicach ZSSR.
Jak sam pisze:
..”rasa ta jest tworzona przeze mnie od około 26 lat. Jest to rasa typu płochacz wywodząca się pośrednio z grupy spanieli francuskich i Wyróżniają się pasją w pracy na ptactwo wodno – błotne oraz dobrą pracą po farbie. Przeważająca większość jest brązowo – dropiata, zdarzają się okazy tricolor. Cechą charakterystyczną jest białe zakończenie ogona co sprawia, że są widoczne gdy pracują w szuwarach. Do tej pory zostało wyhodowanych około 400 psów. Psy wyróżniają się skłonnością do pracy w wodzie, skłonnością do aportu, bardzo lubią posługiwać się wiatrem dolnym, co daje im możliwość wykorzystania w pracy jako tropowce. Niektóre osobniki przejawiają skłonność do pracy na dzika i drapieżniki”.
Co ciekawe dr inż. A. Krzywiński z powodzeniem wykorzystuje silnie rozwinięty instynkt opiekuńczy u swoich spanielek w odchowie i introdukcji do życia w naturze osieroconego potomstwa różnych gatunków dzikich zwierząt (wilk, ryś, bóbr, jenot i wydra).
Polskie spaniele myśliwskie są zrównoważone i opanowane. To psy bystre, odważne, aktywne w pracy. Doskonale, niezmordowanie pracują w trudnym terenie i w wodzie. Są inteligentne i łatwe w szkoleniu. Pies przykuca, czołga się i podpełza, gdy zwęszy ptaki, które respektuje, aż myśliwy da znak. Wypłasza je szczekaniem i skokiem. Nie jest agresywny, ale może być nieufny w stosunku do obcych. Jest doskonałym psem myśliwskim, dobrym kompanem na spacerach i dobrym stróżem. Bardzo lubią obcować z ludźmi i są opiekuńcze w stosunku do dzieci i innych zwierząt.
Polskie spaniele myśliwskie są średniej wielkości o zwartej budowie, dużej ruchliwości oraz odporności na trudne warunki pracy, zarówno na lądzie, jak i na błotach, w szuwarach i w wodzie. Psy te mają dość gruby kościec kończyn, zwisające małżowiny uszne pokryte frędzlami dłuższych włosów, a także mają pióro na ogonie, brzuchu i z tyłu nóg. Barwa szaty jest przesiana w łaty – najczęściej czekoladowa (brązowa z brązowym nosem) o różnych odcieniach, rzadziej czarna przesiana. Czasem występują nieduże podpalania.
W styczniu bieżącego roku nastąpiła zasadnicza zmiana w pozycji kynologicznej polskiego spaniela myśliwskiego, ponieważ na Plenum ZG ZK w Polsce, podjęto decyzję o dopuszczeniu (poza konkursem) naszych spanieli do prób i konkursów pracy dla psów myśliwskich małych ras. A na posiedzeniu Plenarnym ZG ZK w Polsce, w dniu 14 września, podjął uchwałę nr 4. : Uchwalono, że od 1.01.2017 r. zostanie otwarta Księga Wstępna (KW) dla polskiego spaniela myśliwskiego z jednoczesnym dopuszczeniem do udziału w wystawach jako rasa nieuznana.
Obecnie, (przy różnych okazjach) wykonywane są pomiary zoometryczne, zdjęcia poszczególnych osobników tej rasy psów oraz zbierane są dane dotyczące ich pochodzenia, użytkowości i wieku, oraz adresy właścicieli. Brały udział w II i III Festiwalu Psów Ras Myśliwskich w Spale 2015 i 2016 roku i są zaproszone do udziału – pokazu na Wystawie Klubowej Spanieli i Psów Dowodnych w Bydgoszczy 27 listopada b.r.. W oparciu o zalecenia FCI opracowano wstępny wzorzec rasy (obecnie w trakcie konsultacji). Głowna Komisja Hodowlana powołała 6 – cio osobową grupę (doświadczonych sędziów i hodowców i myśliwych), którzy przy współpracy z Wydziałem Nauk o Zwierzętach SGGW zbiorą dotychczasową dokumentację hodowlaną i w oparciu o pomiary oraz przegląd psów mają zadanie opracowania wstępnych wytycznych hodowlanych dla najbliższych kojarzeń. Upoważniono Oddział w Płocku do pełnienia funkcji „Oddziału Macierzystego” dla rasy, a Klub – Komisję Spaniela i Psów Ras Dowodnych przy ZG ZK w Polsce wyznaczono jako „Opiekuna z Urzędu”.
Aby polskie spaniele myśliwskie mogły uczestniczyć w wystawach muszą posiadać identyfikację (tatuaż lub transponder), być zarejestrowane w Związku Kynologicznym w Polsce (jako rasa jeszcze nie uznana z wpisem do KW) a właściciel takiego psa musi być członkiem Związku. Wszystkie detale z tym związane do końca roku winien opracować Klub – Komisja Spaniela w porozumieniu z Oddziałem w Płocku.
Do opracowania powyższej informacji wykorzystano materiały kol. Gabrieli Łakomik – Kaszuby z Oddziału Katowice. Zdjęcia: A. Krzywiński.